Στα Βαλκάνια, εκτός από συνοριακές διαμάχες, εθνοτικές και μειονοτικές συγκρούσεις, είναι συχνό το φαινόμενο διεκδίκησης ιστορίας, συμβόλων, ονομάτων καθώς και μεγάλων προσωπικοτήτων, εκ μέρους γειτονικών λαών και χωρών.
Ταυτοτικά ζητήματα στα Βαλκάνια
Το παράδειγμα της μακροχρόνιας διαμάχης μεταξύ Ελλάδας και Βόρειας Μακεδονίας για όλα αυτά τα περίπλοκα “ταυτοτικά ζητήματα” είναι χαρακτηριστικό. Έπειτα από σχεδόν τρεις δεκαετίες η διαμάχη αυτή κακοφόρμισε και λίγο έλειψε, αν αφηνόταν και άλλο ανεπίλυτη, να δηλητηριάσει μόνιμα τις σχέσεις των δύο γειτονικών λαών και χωρών. Η Συμφωνία των Πρεσπών ωστόσο -προϊόν δύσκολων διαπραγματεύσεων και έντιμου εκατέρωθεν συμβιβασμού- απέτρεψε το χειρότερο, βελτίωσε θεαματικά τις σχέσεις των δύο γειτόνων, δίνοντας ελπίδα σε όλα τα Βαλκάνια για την επίλυση παρόμοιων διαφορών.
Εκτός από τα ζητήματα του Κοσόβου και της Βοσνίας & Ερζεγοβίνης, που παραμένουν λιγότερο ή περισσότερα ανοικτά, η Σερβία έχει ακόμη ανοικτά θέματα με το Μαυροβούνιο και ειδικά με την Κροατία, το νεότερο μέλος της Ε.Ε., όπου ζουν τα απομεινάρια μιας άλλοτε ισχυρής σερβικής μειονότητας, η οποία δεν απολαμβάνει ακόμη τα πλήρη δικαιώματά της. Αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Συχνά εγείρονται διάφορα ιστορικά, πολιτιστικά και ταυτοτικά θέματα, που σχετίζονται κυρίως με τη σερβική παρουσία στα εδάφη της σημερινής Κροατίας. Τελευταίο ζήτημα, το οποίο απέκτησε αμέσως διεθνείς διαστάσεις, είναι η σύγκρουση Βελιγραδίου-Ζάγκρεμπ γύρω από την πατρότητα του παγκοσμίου φήμης εφευρέτη και επιστήμονα Νίκολα Τέσλα, που ενέπλεξε άμεσα τις Βρυξέλλες και την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Διαμαρτυρία της Σερβίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση για τον Τέσλα
H Σερβία διαμαρτυρήθηκε έντονα στις 9 Μαίου του 2020 στην Ευρωπαϊκή Ένωση, επειδή ένας μεγάλος Αμερικανός επιστήμονας Σερβικής καταγωγής, ο Νικόλα Τέσλα, παρουσιάστηκε σε μία από τις εκδόσεις της Ε.Ε. ως ένας «φημισμένος Κροάτης» (famous Croatian) και ως “ένας από τους πρώτους ανθρώπους που ανακάλυψαν την ακτινογραφία”. Όπως ανέφεραν οι New York Times, Bloomberg και Washington Times, αλλά και δεκάδες αμερικανικά πόρταλ και τηλεοπτικοί σταθμοί, καθώς και οι Toronto Star, Malaysian Star, το πρακτορείο Anadolu και οι Taiwan News, ο υπουργός Εξωτερικών της Σερβίας, Ίβιτσα Ντάτσιτς, διαμαρτυρήθηκε έντονα στις Βρυξέλλες, αφού παρουσιάστηκε στη σελίδα της παιδικής εκπαίδευσης της Ε.Ε. ο Νίκολα Τέσλα, ως «Κροάτης», ενώ οι NY Times υπενθύμισαν επίσης πως ο Τέσλα υπήρξε και αντίπαλος του Τόμας Έντισον.
Ο Νίκολα Τέσλα, ο οποίος γεννήθηκε το 1856 από Σέρβους ορθόδοξους γονείς (ο πατέρας του Μιλούτιν ήταν Σέρβος ορθόδοξος ιερέας) στην τότε Αυστρο-ουγγρική αυτοκρατορία, στο χωριό Σμίλιαν (Smiljan), που βρίσκεται στο έδαφος της σημερινής Κροατίας, πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στο εξωτερικό, εργαζόμενος πρώτα στη Βουδαπέστη και στη Βουδαπέστη πριν μεταναστεύσει στις Ηνωμένες Πολιτείες το 1884. όπου απέκτησε αμερικανική υπηκοότητα. Πέθανε στη Νέα Υόρκη το 1943, και η κηδεία του έγινε σύμφωνα με την ορθόδοξη ιεροτελεστία. Οι στάχτες του Τέσλα φυλάσσονται σε μια «χρυσή τεφροδόχο» στο Μουσείο Νίκολα Τέσλα στη σερβική πρωτεύουσα, το Βελιγράδι.
“Αν ο Τέσλα ζούσε στη Γιουγκοσλαβία του Β’ Π.Π. θα κατέληγε σε κροατικό Στρατόπεδο Συγκέντρωσης”
Το σπίτι που γεννήθηκε ο σερβικής καταγωγής Νίκολα Τέσλα στο χωριό Σμίλιαν της Λίκα (δυτική Κροατία), όπως και η ορθόδοξη εκκλησία στην οποία ιερουργούσε ο ιερέας πατέρας του, καταστράφηκαν δύο φορές από τους Κροάτες φασίστες και εθνικιστές: τη μία κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου (1941-1945) από τους Κροάτες Ούστασι και τη δεύτερη κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου στη Γιουγκοσλαβία (1991-1995), πάλι από τους Κροάτες εθνικιστές. Ξανακτίστηκε ωστόσο μετά το 2000 και σήμερα λειτουργεί ως μουσείο και πάρκο μνήμης με δεκάδες χιλιάδες επισκέπτες το χρόνο.
“Έχω επαναλάβει πολλές φορές ότι εάν ο Νίκολα Τέσλα ζούσε στη Γιουγκοσλαβία [κατά τη διάρκεια του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου], θα είχε καταλήξει κι αυτός στο Κροατικό Στρατόπεδο Συγκέντρωσης του Γιασενόβατς”, δήλωσε ο υπουργός Εξωτερικών της Σερβίας, Ίβιτσα Ντάτσιτς. Το Γιασένοβατς ήταν το μεγαλύτερο από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, που έκτισαν κατά τον Β’ Π.Π. οι Κροάτες Ούστασι, στα εκτεταμένα εδάφη του φιλοναζιστικού Ανεξάρτητου Κράτους της Κροατίας (NDH), όπου και εξοντώθηκαν περίπου 700.000 Σέρβοι, Εβραίοι και Ρομά.
Ο Γιουγκοσλάβος Τέσλα: Eξίσου περήφανος για σερβική καταγωγή και κροατική πατρίδα
Τα βιβλία ιστορίας συχνά αναφέρουν τη δήλωσή του Νίκολα Τέσλα ότι είναι περήφανος για τη Σερβική καταγωγή και την Κροατική πατρίδα του. Συγκεκριμένα ο Τέσλα έγραψε το 1936, με αφορμή τα 80α του γενέθλια, σχετικά με την καταγωγή του: «Σας ευχαριστώ πολύ για τους θερμούς χαιρετισμούς και τις τιμές σας. Είμαι εξίσου περήφανος για τη σερβική καταγωγή μου και την κροατική πατρίδα μου. Ζήτω όλοι οι Γιουγκοσλάβοι!».
Μνημεία προς τιμήν του Τέσλα βρίσκονται σήμερα στο Βελιγράδι αλλά και στο Ζάγκρεμπ. Ο Τέσλα είναι παγκοσμίως γνωστός για την ανακάλυψη του επαγωγικού κινητήρα και την ανάπτυξη του Εναλλασσόμενου Ρεύματος (AC) και του πολυφασικού συστήματος, το οποίο βοήθησε στη διασφάλιση της διανομής ηλεκτρικής ενέργειας σε μεγάλες αποστάσεις. Πειραματίστηκε με την τεχνολογία ακτίνων Χ, την ασύρματη μεταφορά ενέργειας, του Λέιζερ, του Ραντάρ, και του ραδιοφώνου, ενώ ευθύνεται για περίπου 700 ευρεσιτεχνίες.
Βελιγράδι: “H Ευρωπαϊκή Ένωση να ζητήσει συγνώμη”
Στη Σερβία όπου ο Τέσλα σε όλες τις δημοσκοπήσεις από η το 1990 και μετά χαρακτηρίζεται ως “ο μεγαλύτερος Σέρβος όλων των εποχών”, η μορφή του κοσμεί το χαρτονόμισμα των 100 δηναρίων, με το όνομα του βαπτίστηκε το μεγαλύτερο αεροδρόμιο της χώρας (Διεθνές Αεροδρόμιο Βελιγραδίου Νίκολα Τέσλα), όπου εργοστάσια παραγωγής ενέργειας, γυμνάσια, πολυτεχνικές σχολές, ινστιτούτα, λεωφόροι και πάρκα, φέρουν περήφανα το όνομά του, ενοχλήθηκαν πολύ από την κίνηση της Κροατίας και την ανοχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην “κροατοποίηση” του Τέσλα.
Ο Υπουργός Πολιτισμού της Σερβίας Βλάνταν Βουκοσάβλιεβιτς (Vladan Vukosavljević), απαίτησε από την Ευρωπαϊκή Ένωση να ζητήσει συγνώμη για την «ψευδή παρουσίαση της καταγωγής και εθνικότητας του Νίκολα Τέσλα».
Ποιοι άλλοι διεκδικούν τον Τέσλα;
Υπενθυμίζεται πως τον Σερβοαμερικανό Νίκολα Τέσλα, τον διεκδικούν, εκτός από τους Κροάτες, και οι Αυστριακοί (σπούδασε στο Γκρατς 2,5 χρόνια), οι Σλοβένοι (εργάστηκε στο Μάριμπορ μερικούς μήνες), οι Τσέχοι (επειδή έζησε στην Πράγα έναν χρόνο) και οι Ούγγροι (εργάστηκε στην Βουδαπέστη δύο χρόνια), οι Γάλλοι (έζησε στο Παρίσι δύο χρόνια) και φυσικά, πάνω από όλους, οι Αμερικανοί, όπου ο Τέσλα έζησε τα 58 από τα 86 χρόνια της ζωής του, έλαβε αμερικανική υπηκοότητα και ανέπτυξε το εφευρετικό κι επιστημονικό του έργο.
Στο χορό της διεκδίκησης του Τέσλα δεν λείπουν και οι Έλληνες. Τα τελευταία χρόνια ακροδεξιές ομάδες και sites στην Ελλάδα έχουν κατασκευάσει ολόκληρα ψευδή (fake) δημοσιεύματα γύρω από την υποτιθέμενη «θεσσαλική» (ελληνική) καταγωγή του Σέρβου Νίκολα Τέσλα. Σύμφωνα με πληροφορίες η Σερβία, ενοχλημένη από αυτά τα ψευδή δημοσιεύματα, σκοπεύει να κινηθεί εναντίον αυτών των ελληνικών sites, που διασπείρουν fake news για τον Τέσλα, απαιτώντας να διακόψουν αυτή τη κακόβουλη διασπορά, διαφορετικά θα υποστούν δικαστικές διώξεις.
Είναι γνωστό από την ιστορία πως οι μικροί λαοί ανέκαθεν διαπληκτίζονταν για την πατρότητα των μεγάλων ανθρώπων. Στην κλασική αρχαιότητα επτά ελληνικές πόλεις έριζαν μεταξύ τους διεκδικώντας τον Όμηρο, το μεγαλύτερο ποιητή του αρχαίου κόσμου, επειδή ήθελαν να κλέψουν κάτι κι αυτές από την αιώνια δόξα του.
Πολίτης του κόσμου και κτήμα όλης της ανθρωπότητας
Υπόψιν, αυτοί που κατασκευάζουν φράκτες και τείχη για να “προστατευτούν” από τους “Άλλους” δεν αργούν να γίνουν οι ίδιοι φυλακισμένοι μέσα στους φράκτες που οι ίδιοι έκτισαν.
Ο Τέσλα όμως έριχνε φράκτες, τείχη, σύνορα, ταυτότητες, και δόγματα. Εκτός από τη μητρική Σέρβικη γλώσσα, μιλούσε και άλλες επτά γλώσσες. Αν και περήφανος για τη σερβική καταγωγή του, χαρακτήριζε τον εαυτό του «Πολίτη του Κόσμου». Δεν πίστευε σε καμιά υπαρκτή θρησκεία, έβλεπε τα πάντα στο σύμπαν ως εκδηλώσεις της ίδιας ενέργειας, και τον ένοιαζε πρωτίστως το καλό ολόκληρης της ανθρωπότητας και όχι το συμφέρον συγκεκριμένων ομάδων και εθνών. Πέρα από την αναμφισβήτητη σερβική καταγωγή του ο Τέσλα άνηκε και ανήκει σε όλη την ανθρωπότητα. Αν έβλεπε όλη αυτή τη φασαρία γύρω από τη διεκδίκηση της πατρότητας της καταγωγής του, ο οραματιστής Τέσλα σίγουρα θα μειδίαζε και ίσως θα έλεγε: «Δεν είναι έτοιμοι ακόμη για το μεγάλο εξελικτικό άλμα»…
* Ο Γιώργος Στάμκος είναι συγγραφέας και δημοσιογράφος.
