Πηγή : http://www.lamprakides.gr/blog/wp-uploads/gyaros4.pdf

Εξορία

Συνήθης μέθοδος αντιμετώπισης και εξόντωσης των κάθε είδους και κάθε εποχής αντιφρονούντων, των αντιπάλων του καθεστώτος.
Με τον ίδιο τρόπο αντιμετωπίζονταν στην αρχαιότητα όχι μόνον οι εχθροί της πόλης αλλά και όσοι αποκτούσαν μεγάλη δύναμη στο λαό και θα μπορούσαν να «απειλήσουν» τη δημοκρατία. Αυτοί, οι Αθηναίοι εννοώ, είχαν το φόβο και την εμπειρία των «τυράννων», και δεν ήθελαν να επαναληφθεί κάτι τέτοιο.
Ο στόχος ήταν να απομακρύνουν τον «εχθρό» συμπολίτη μακριά από το σώμα της πόλης. Να του στερήσουν το θεμελιώδες πολιτικό – άρα και ανθρώπινο – δικαίωμα της συμμετοχής στα κοινά. Ο στόχος ήταν να βιώσει την έσχατη τιμωρία. Να μην αισθάνεται και να μην είναι πλέον μέλος της κοινότητας. Έτσι επιτυγχάνεται όχι μόνο ο στόχος της τιμωρίας, όχι μόνο η καταστολή, αλλά και η ισοπέδωση των ανθρώπων, η υποταγή της συνείδησης, το άδειασμα της ψυχής, μακριά από αυτούς που συνέθεταν την οικογένειά σου, τη ζωή σου.
Την ίδια μέθοδο – σε πιο σκληρή έκδοση – ακολούθησαν, ανά τους αιώνες, όλες οι εξουσίες.
Στη Γυάρο, στη Μακρόνησο και σ’ όλα τα νησιά και τους τόπους εξορίας, όμως, «των Ελλήνων οι Κοινότητες» οργανώθηκαν και «έφτιαξαν άλλους Γαλαξίες».
Όταν είναι ένα άτομο που εξορίζεται, γιατί γίνεται «επικίνδυνο», όπως ο Αριστείδης ο Δίκαιος στην αρχαία Αθήνα, τότε μεταφέρει την ατομικότητα ή και τη μοναξιά του στο νέο χώρο «εγκατάστασης».
Δεν ήταν, όμως, και τόσο «έξυπνο να εξορίσεις μαζικά την ιδεολογία και τους φορείς της.
Γιατί, τότε, οργανώνονται οι άνθρωποι από την αρχή – μετά το πρώτο σοκ – και γεννιέται μια νέα ελπίδα και οργανώνεται η νέα πάλη και παίρνει σάρκα και οστά η νέα αντίσταση.

…Α φ ι έ ρ ω μ α σ τ η Γ υ ά ρ ο , τ ο ξ ε ρ ο ν ή σ ι  τ ω ν  ε κ τ ο π ί σ ε ω ν , α π ό

τ ο ν  ι σ τ ο χ ώ ρ ο Α σ τ υ π ά λ α ι α  w o r d p r e s s . b l o g

 ΑΙΓΑΙΟ ΤΟΠΟΣ ΕΞΟΡΙΑΣ: ΓΥΑΡΟΣ (ΓΙΟΥΡΑ)

Δεσπόζει μόνη της, ακατοίκητη, ήρεμη, ξεχασμένη από την πολυκοσμία, δίπλα σε άλλα κοσμοπολίτικα νησιά. Περνάμε δίπλα της, πολλές φορές, με κατεύθυνση σημαντικούς, για μας, προορισμούς, αδιαφορώντας για το ποιόν της. Η ιστορική Γυάρος αξίζει ένα τεράστιο διάλειμμα.

 ΤΟ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ ΤΩΝ ΦΥΛΑΚΩΝ ΓΥΑΡΟΥ

Ανατολικά της Τζιάς, βορειότερα από τη Σύρο, βρίσκεται ένα ερημωμένο και άνυδρο νησί, ξεχασμένο από το χρόνο. Στη Γυάρο, τόπο θυσίας και μαρτυρίου συμπολιτών μας, ο χρόνος έχει αφήσει πάνω του ανεξίτηλα σημάδια. Ίχνη κακουχίας, που μετρούν τριάντα και βάλε χρόνια εγκατάλειψης, σκουριές και θραύσματα από ψυχές που χάθηκαν. Η προβλήτα που έδενε το καράβι για να κατεβάσει τους εξορισμένους, είναι το τελευταίο σημάδι εγκατάλειψης από την πολιτεία και βρίσκεται και αυτή πλέον μισοσπασμένη στα νερά του Αιγαίου πελάγους.

Δέσαμε πλώρα σε ένα κρίκο το κίτρινο Laser, περάσαμε και ένα σχοινί σε ένα τσιμεντένιο τμήμα που έχει παραμείνει πεσμένο εκεί, δίπλα στην προβλήτα. Ο βαρύς καιρός δυνάμωνε τα συναισθήματα, που ήταν μπερδεμένα ξαφνικά. Πίσω από την πολυκοσμία, δεν ακούγεται φωνή. Δεν κινείται τίποτα, κανένα σημάδι ζωής. Κι όμως κάτι, εκεί, πάνω σε αυτό το νησί, σε κάνει να θες να περπατήσεις, να ψάξεις, να αφήσεις το νου να ταξιδέψει και να ανακαλύψεις τα μέρη. Άλλωστε, τα σημάδια από τα χρόνια της εξορίας δεν είναι πρόσφατα. Μετρούν από τη ρωμαϊκή εποχή μέχρι και την νεότερη ιστορία της Ελλάδας.

Η Γυάρος, χρησιμοποιήθηκε ως τόπος εξορίας από το 1947 μέχρι το 1952 και από το 1956 μέχρι το 1974 για πολιτικούς εξόριστους. Συνολικά, 22.000 Έλληνες πέρασαν και μαρτύρησαν, παραμένοντας εκεί για μήνες, για χρόνια, ακόμη και για πάντα. Στην αρχή, η διαμονή γινόταν κυρίως σε σκηνές, στα πέντε στρατόπεδα που είχαν φτιαχτεί σε κάθε όρμο. Από τα χέρια των εξόριστων όμως έγιναν εκβραχισμοί και διαμορφώσεις του εδάφους, διάνοιξη δρόμων και οικοδομικές εργασίες, για να χτιστούν τελικά φυλάκια, πυροβολεία αλλά και οι κεντρικές φυλακές. Αυτές είναι ένα οικοδόμημα επίμηκες, ορθογώνιο και διαμορφώνεται σε τέσσερα επίπεδα. Είναι δε τόσο επιβλητικό που είναι αδύνατο να μην το προσέξεις προερχόμενος από τη Σύρο ή την Τήνο. Βρίσκεται σε εκείνη την πλευράκαι κοιτάει ανατολικά, όντας μία φυλακή παρόμοια με άλλες στη δυτική Ευρώπη.

ΟΙ ΦΥΛΑΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΡΑΤΟΥΜΕΝΩΝ ΓΥΑΡΟΥ

Περπατήσαμε στον εξωτερικό προαύλιο χώρο. Ο φόβος του άγνωστου σε κυριεύει από την πρώτη στιγμή, αφού βρίσκεσαι σε ένα μέρος με τραγική ιστορία, ακατοίκητο, γεμάτο πινακίδες που υπενθυμίζουν πως πρόκειται για ένα ζωντανό ναρκοπέδιο. Το ναυτικό χρησιμοποιούσε το συγκεκριμένο νησί για ασκήσεις βολής μέχρι πρότινος και λέγεται πως έχει καταστραφεί μέρος των νεκροταφείων, από τέτοιες βολές. Στο άκουσμα πως μπορεί να

υπάρχουν άσκαστα βλήματα εκεί, ή πάνω στο νησί, περιορίζεις όσο γίνεται τις μετακινήσεις και προτιμάς τα πατημένα μονοπάτια. Το ναυτικό χρησιμοποιούσε περισσότερο το μικρό νησί που εφάπτεται στη Γυάρο, μέρος που εμείς προσωπικά δεν πήγαμε, γιατί δεν έχει και κάτι να δεις.

Το κεντρικό κτίριο των φυλακών, άλλωστε, μπορεί να φάει αρκετό χρόνο, ο οποίος περνάει πολύ γρήγορα χαζεύοντας. Σπασμένα τζάμια, πόρτες διαλυμένες, σκουριά παντού, λεηλασίες, επιγραφές γραμμένες με σπρέυ. Κάτι σε πιάνει εκεί μέσα και σε παρακινεί να φύγεις, κάτι σε κρατάει εκεί, να ψάξεις όλο το μέρος. Ανεβαίνουμε τα σκαλοπάτια, χωνόμαστε στα μαγειρεία, η οροφή των οποίων έχει αρχίσει να καταρρέει. Προχωράμε στα κελιά, στην απομόνωση και στα εστιατόρια. Η θέα και μόνο των παρατηρητηρίων για τους φύλακες, σε συγκλονίζει. ΌΧΙ ΠΙΑ ΑΛΛΑ ΓΙΟΥΡΑ αναγράφεται σε έναν έρημο τοίχο. Έγιναν πολλά εκεί, κάποιος δε θέλει να θυμάται, ή κάποιος θυμάται και δε θέλει να μάθουν και οι νεότεροι. Η ιστορία, όμως, δεν

σβήνεται. Απλά γράφεται από τους εναπομείναντες, όπως αυτοί την έζησαν.

Η ΓΥΑΡΟΣ ΩΣ ΤΟΠΟΣ ΕΞΟΡΙΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

ΠΡΟΑΥΛΙΟΣ ΧΩΡΟΣ ΦΥΛΑΚΩΝ ΓΥΑΡΟΥ

 Ο σοφιστής Αγχίπυλος τρεφόταν αποκλειστικά με σύκα και νερό και ήταν σφριγηλός και υγιής ως τα βαθιά του γεράματα. Στην αρχαιότητα, υπήρχαν συκοφάντες που έσειαν τις συκιές για να αποκαλύπτουν τα σύκα, υπήρχαν συκοφάντες που έδειχναν τα γεννητικά τους όργανα, υπήρχαν συκοφάντες που κατέδιδαν τους κλέφτες των δημοσίων συκιών και υπήρχαν

συκοφάντες που συκοφαντούσαν. Υπήρχαν και συκωροί-φύλακες. Στα κλαδιά της συκιάς της Γυάρου κρέμονταν άνθρωποι. Οι ανθρωποφύλακες κρεμούσαν τους εξόριστους από το δέντρο και διασκέδαζαν βλέποντάς τους να βασανίζονται. Η συκιά των Γιούρων ήταν ο προθάλαμος για να περάσουν οι άνθρωποι από τον πολιτισμό στη βαρβαρότητα κι έμεινε γνωστή σαν «συκιά του Γλάστρα», από το όνομα του αρχιβασανιστή.

Η πρώτη γνωστή αναφορά στο νησί της Γυάρου είναι του Λέσβιου φιλοσόφου

Θεόφραστου, τον 3ο αιώνα π.Χ., που αναφέρει ότι το νησί ερημώθηκε, όταν τα ποντίκια έδιωξαν τους κατοίκους. Τον 1ο αιώνα π.Χ., οι Ρωμαίοι συγγραφείς Μάρκος Τερέντιος Βάρρων και Πλίνιος μιλούν για «ποντίκια τεράστια, που μπορούσαν ακόμη και σίδερο να φάνε και ανάγκασαν τους κατοίκους της Γυάρου να εγκαταλείψουν το νησί τους…».

Ο Τάκιτος ιστορεί ότι: «η νήσος Γυάρος ήτον η κυριωτάτη εκείνων, εις ας οι Ρωμαίοι έπεμπον τους πολιτικούς αυτών εξορίστους, ως μαρτυρούσι πολλά αρχαίων συγγραφέων χωρία.

Κατά το 66 π.Χ., τοσούτοι διάσημοι Ρωμαίοι είχον εξοριστεί εις Γυάρον, ώστε πληθύς νέων Ελλήνων συνέρρεον ίνα ακροασθώσι ιδίως τον Ρωμαίο φιλόσοφο, Μουσώνιο Ρούφο».

Ο στωικός φιλόσοφος Μουσώνιος Ρούφος είχε εξοριστεί στη Γυάρο επειδή, σύμφωνα με την κατηγορία, είχε συνωμοτήσει κατά του Νέρωνα, και έμεινε από το 65 μέχρι το 68 π.Χ., οπότε του επετράπη να επιστρέψει στη Ρώμη. Ο μαθητής του Επίκτητος λέει: «Εάν βρεθείς στη Γυάρο, ο νους σου να μην τρέχει στη ζωή της Ρώμης. Είναι προτιμότερο να παραμένεις προσηλωμένος στην πραγματικότητα –διότι αυτός που βρίσκεται στη Γυάρο ζει σαν άνθρωπος του πνεύματος».

«Είμαστε φυλακισμένοι επάνω στη γη και δέσμιοι ενός γήινου σώματος. Θα πεθάνω, αλλά πρέπει γι’ αυτό να πεθάνω βογκώντας; Θα φυλακισθώ. Αλλά πρέπει γι’ αυτό να θρηνολογώ; Θα εξοριστώ. Αλλά ποιος μπορεί να με εμποδίσει να φύγω χαμογελώντας, εύθυμος και ήρεμος;

-Πες μου το μυστικό.

-Δεν το λέω, γιατί αυτό εξαρτάται από τη θέλησή μου.

-Θα σε ρίξω τότε στα σίδερα.

-Άνθρωπε, τι λες; Εμένα; Μόνο το πόδι μου μπορείς να αλυσοδέσεις. Τη θέλησή μου

ούτε ο Δίας μπορεί να καταβάλει.

-Θα σε φυλακίσω.

-Το καημένο μου κορμί, εννοείς.

-Θα σε αποκεφαλίσω.

-Πότε εγώ δήλωσα πως μονάχα ο δικός μου τράχηλος δεν μπορεί να κοπεί;

Αυτές είναι οι σκέψεις που πρέπει να κάνει ένας φιλόσοφος, αυτά πρέπει να γράφει κάθε μέρα, σ’ αυτά πρέπει να γυμνάζεται».

Στη Γυάρο φύτρωνε ένα εξαιρετικά δηλητηριώδες αγκάθι, ο άχεδρος, που ξήραινε τη βλάστηση, ενώ υπάρχει και ένα θρυλικό είδος φιδιού, ο μαύρος όφις. Κατά τους βυζαντινούς χρόνους, το νησί φαίνεται πως συνέχισε να χρησιμοποιείται σαν τόπος εξορίας. Στη Γυάρο έβρισκαν καταφύγιο οι πειρατές και τη χρησιμοποιούσαν ως ορμητήριο. Υπάρχει πληθώρα

ιστοριών με πνιγμένους σε ναυάγια, σκοτωμένους σε ρεσάλτα πειρατών, τραγικές ιστορίες που συνέβησαν στα νερά των Γιούρων.

Ο Τουρνεφόρ, στο βιβλίο του (Relation d’ un voyage du Levant, 1700-02), αναφέρει ότι, στη διάρκεια του ταξιδιού του, προσέγγισαν τη νήσο Γυάρο κι αντίκρισαν τρεις θεονήστικους βοσκούς από την Άνω Σύρο, ξεχασμένους από τα αφεντικά τους, που έπεσαν λιμασμένοι στα παξιμάδια τους και τα έφαγαν όλα. Περιπλανήθηκε στο νησί και κατάλαβε, γιατί οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες εξόριζαν εδώ τους πολιτικούς τους αντιπάλους. «Δεν υπάρχει πιο άγονος και

άσχημος τόπος σε ολόκληρο το Αρχιπέλαγος. Εδώ δε φυτρώνει η συνήθης βλάστηση. Είδα μόνον μεγάλους αρουραίους, ίσως της ίδιας ράτσας με εκείνους που ανάγκασαν τους κατοίκους του νησιού να το εγκαταλείψουν. Ορισμένοι συγγραφείς, για να περιγράψουν την αθλιότητα του μέρους, έγραψαν ότι τα τρωκτικά αυτά ήταν αναγκασμένα να ροκανίζουν ακόμη και το σίδερο, όπως το έβγαζαν από τα ορυχεία. Με τις σκέψεις αυτές, ξαπλώσαμε τη νύχτα σε μια ερειπωμένη εκκλησία, αλλά δεν μας έπαιρνε ο ύπνος, από φόβο ότι θα έρχονταν οι ποντικοί να μας φάνε τα αυτιά. Και, πριν καλά καλά ξημερώσει, σαλπάραμε για την Άνδρο, για να μπορέσουμε να κοιμηθούμε λίγο στο πλοίο».

Το 1922, και για λίγους μήνες, το νησί μετεβλήθη από το ελληνικό κράτος σε

στρατόπεδο ανεπιθύμητων οπλιτών. Το 1936, η κυβέρνηση Mεταξά επέλεξε τη Γυάρο ως τόπο εξορίας, αλλά η υγειονομική επιτροπή που στάλθηκε στο νησί το έκρινε ακατάλληλο. Το 1943, μεταφέρθηκαν εκεί από τους Γερμανούς Ιταλοί αιχμάλωτοι. Και από τις 11 Ιουλίου 1947, και σε όλη τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου, η Γυάρος λειτούργησε ως τόπος εξορίας πολιτικών

κρατουμένων. Συνολικά από το νησί πέρασαν, μεταξύ 1947 και 1950, 18.000 πολιτικοί εξόριστοι. Η Γυάρος έκλεισε το 1962. Πέντε χρόνια αργότερα, το 1967, η χούντα των συνταγματαρχών θέτει και πάλι τη Γυάρο σε λειτουργία, μέχρι τις 24 Ιουλίου του 1974. Ο αριθμός των πολιτικών κρατουμένων, αυτή τη φορά, έφθασε συνολικά τις 7.500.

Όταν το νησί έπαψε πλέον να είναι τόπος εξορίας χρησιμοποιήθηκε σαν πεδίο βολής για το Πολεμικό Ναυτικό. Στην απογραφή του 1981, ουδείς κάτοικος κατεγράφη, υπήρχαν μόνο οι 23 τάφοι των πολιτικών εξορίστων. Το 2002, αποχαρακτηρίσθηκε από «Ναυτικό Οχυρό» και έπαψε να είναι Πεδίο Βολής. Άθικτα βλήματα από βολές υπάρχουν σκόρπια στην ξηρά και στη θάλασσα και, σύμφωνα με το Παρατηρητήριο των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, μέχρι και το 2004, υπήρχε ενεργό ναρκοπέδιο.

Σήμερα, το νησί είναι ένας έρημος τόπος, απομένουν μόνο οι ερειπωμένες εγκαταστάσεις των φυλακών, οι αγιουργιανοί βοσκοί της Άνω Σύρου και τα λίγα κότερα που δένουν το καλοκαίρι. Μετά από διαβήματα των επιζώντων μαρτύρων της Γυάρου, αποφασίστηκε τελικά να κηρυχτεί το νησί τόπος μνήμης γι’ αυτούς που αλυσοδέθηκαν εκεί από το Κράτος και τη Βία.__