Οι μαζικοί εμβολιασμοί απάλλαξαν την ανθρωπότητα από αρκετές θανατηφόρες μάστιγες, όπως η ευλογιά, μια θανατηφόρα μολυσματική νόσος που οφείλεται στον ιό Variola Major. Η ευλογιά ταλαιπωρούσε την ανθρωπότητα μέχρι πρόσφατα.
Το τελευταίο κρούσμα της νόσου καταγράφηκε το 1977 στη Σομαλία και από το 1980 η ευλογιά ανακηρύχθηκε από τον ιατρικό κόσμο «εξαφανισμένη νόσος». Παρ’ όλα αυτά υπάρχουν φόβοι πως δείγματα του συγκεκριμένου ιού φυλάχτηκαν σε εργαστήρια για χρήση τους ως βιολογικά όπλα.
Η θανατηφόρα ευλογιά και οι υποχρεωτικοί εμβολιασμοί
Ο ιός της ευλογιάς είναι θανατηφόρος σε ποσοστό μέχρι και 30% των περιπτώσεων προσβολής, ενώ μια παραλλαγή του, γνωστή ως «μαύρη ευλογιά», είναι θανατηφόρα σε ποσοστό 95%.
Η περίοδος επώασης του ιού είναι περίπου 12 μέρες (κυμαίνεται από 7-17 ημέρες). Τα συμπτώματα είναι υψηλός πυρετός, αδιαθεσία, καταβολή δυνάμεων, έντονος πόνος στο κεφάλι και στην πλάτη. Στη συνέχεια προσβάλλονται τα ζωτικά όργανα, εμφανίζονται εξανθήματα και τελικά τα όργανα καταστρέφονται κι επέρχεται θάνατος. Όσοι καταφέρνουν και ξεπερνούν την οξεία φάση της νόσου (το 70% των περιπτώσεων) ανακύπτουν σταδιακά έπειτα από 3-4 εβδομάδες.
Ο ιός της ευλογιάς είναι εξαιρετικά μολυσματικός και μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο από τον αέρα με μολυσμένα σταγονίδια, όπως ο ιός της γρίπης και της Covid-19. Οι προσβληθέντες είναι περισσότερο μολυσματικοί κατά την πρώτη εβδομάδα της μόλυνσης τους, επειδή ο ιός βρίσκεται τότε σε μεγάλη ποσότητα στο σάλιο τους. Τα θύματα παραμένουν μολυσματικά μέχρι την τελική επούλωση των εξανθημάτων τους.
Ο υποχρεωτικός εμβολιασμός κατά της ευλογιάς, ο οποίος γινόταν μ’ έναν άλλο ζωντανό ιό που λεγόταν vaccinia, σταμάτησε το 1972. Όσοι είχαν εμβολιαστεί διατήρησαν την ανοσία τους απέναντι στον ιό μέχρι το 1987. Σήμερα κανείς δεν έχει πλέον ανοσία απέναντι στον ιό. Υπάρχει ωστόσο ένα μικρό στρατηγικό απόθεμα εμβολίων κατά του ιού για λόγους ασφαλείας.
Οι ΗΠΑ, στο πλαίσιο της αναδιοργάνωσης της βιολογικής άμυνάς τους, έχουν σχηματίσει ένα απόθεμα 75 εκατομμυρίων εμβολίων, ενώ βρίσκονται στην έρευνα νέων αντιικών φαρμάκων και ολοκληρωμένης υποστηρικτικής θεραπείας των ασθενών. Πρέπει να σημειωθεί πως το εμβόλιο κατά της ευλογιάς έχει παρενέργειες και μπορεί να προκαλέσει το θάνατο σε μία περίπτωση σε κάθε ένα εκατομμύριο και γι’ αυτό χορηγείται μόνο σε περίπτωση ξεσπάσματος επιδημίας.
Το ξέσπασμα της Ευλογιάς στην Γιουγκοσλαβία του 1972 από προσκυνητή στη Μέκκα
Ένα από τα τελευταία μεγάλα ευρωπαϊκά ξεσπάσματα της επιδημίας της ευλογιάς ήταν στην Τιτοϊκή Γιουγκοσλαβία το 1972. Η ευλογιά δεν διαγνώστηκε μέχρι να ξεκινήσει η επιδημία και η κυβέρνηση του Τίτο έλαβε δρακόντεια μέτρα για να θέσει υπό έλεγχο την επιδημία. Παρόλα αυτά, υπήρχαν ακόμη 175 κρούσματα και 35 θάνατοι. Ένας Αλβανοκοσοβάρος μουσουλμάνος προσκυνητής είχε επιστρέψει από τη Μέκκα στο χωριό του στο Κοσσυφοπέδιο μέσω του Ιράκ, όπου υπήρχαν ενεργά κρούσματα ευλογιάς και διέδωσε την ασθένεια σε φίλους και συγγενείς. Ένας άνδρας, που ονομαζόταν Λιατίφ Μούζα από την κοντινή πόλη Ντζιάκοβιτσα, μολύνθηκε επίσης.
Ο Μουζά αρρώστησε και λόγω της σοβαρότητας της κατάστασής του εισήχθη σε μια σειρά νοσοκομείων, για να καταλήξει τελικά στο Βελιγράδι στις 10 Μαρτίου 1972. Η νοσοκόμα Ντούσανκα Στούπαρ ήταν σε βάρδια εκείνη τη νύχτα μαζί με τη συνάδελφό της Ντούσιτσα Σπάσιτς. Ο Μούζα είχε τη λανθασμένη διάγνωση ότι υπέφερε από «»κακή αντίδραση στην πενικιλίνη». Και αυτό γιατί το τελευταίο ξέσπασμα ευλογιάς στη χώρα συνέβη το 1930 και από τότε ο πληθυσμός της χώρας εμβολιαζόταν τακτικά κατά της νόσου.
Οι Γιουγκοσλάβοι γιατροί έκαναν το λάθος να αναγνωρίσουν αργά ότι επρόειτο για κρούσμα της σχεδόν «εξαφανισμένης» από την Ευρώπη θανατηφόρου ευλογιάς. Στην πραγματικότητα όμως ο Μουζά είχε προσβληθεί από την πιο μολυσματική και πολύ μεταδοτική μορφή της ευλογιάς – την αιμορραγική – στην οποία ο ασθενής αιμορραγούσε μέχρι να αναπτύξει φλύκταινες. Πέθανε αργότερα εκείνο το βράδυ…
Ξενοδοχεία Καραντίνας: «Ένα μέρος αναμονής για ζωή ή θάνατο…»
Το πρωί μετά το θάνατο του Μούζα, η Ντούσανκα εμφάνισε συμπτώματα και αναγκάστηκε να πάρει μερικές εβδομάδες άδεια από τη δουλειά. Κατά την απουσία της εμφανίστηκαν στο Βελιγράδι και τα πρώτα κρούσματα ευλογιάς. Απίστευτο αλλά ο Μούζα είχε προλάβει να μολύνει 38 άτομα, οκτώ εκ των οποίων πέθαναν. Η Ντούσανκα έμαθε για την επιδημία όταν υγειονομικοί υπάλληλοι εμφανίστηκαν στο σπίτι της στις 23 Μαρτίου 1972 για να την οδηγήσουν σε καραντίνα. Λίγες μέρες αργότερα ανακάλυψε ότι η φίλη της, η Ντούσιτσα, είχε ήδη πεθάνει από την ασθένεια.
Η υποχρεωτική μαζική καραντίνα επιβλήθηκε για να σταματήσει το ξέσπασμα του ιό εν τη γενέσει του. Η Ντούσανκα ηχογράφησε την εμπειρία της σε ένα ημερολόγιο. Κρατήθηκε σε ένα ξενοδοχείο του Βελιγραδίου φρουρούμενο από ένοπλη αστυνομία. Ήταν «ένα μέρος αναμονής για ζωή ή θάνατο… από σήμερα για τις επόμενες 15 μέρες θα ζήσουμε μαζί και θα περιμένουμε να δούμε ποιος είναι ο γύρος που θα ακολουθήσει», κατέγραψε η Ντουσάνκα στο ημερολόγιο της…
Απομόνωση και μαζικοί εμβολιασμοί
Ο δρ. Σουβάκοβιτς, ο οποίος είχε δει την ευλογιά στην Ινδία, ήταν μέρος μιας ειδικής ομάδας που στάλθηκε στο Κοσσυφοπέδιο από το Βελιγράδι για να αντιμετωπίσει την επιδημία. Σοκαρίστηκε όταν έφτασε στο νοσοκομείο ευλογιάς στην μικρή πόλη Ντζακόβιτσα. Χωρίς ποτέ να έχουν αντιμετωπίσει την ευλογιά, οι τρομοκρατημένοι γιατροί είχαν κυριολεκτικά εγκαταλείψει τους ασθενείς τους..
Ο στρατιωτικός γιατρός δρ. Μπιρτάσεβιτς, θυμάται τα αυστηρά μέτρα που ελήφθησαν τότε για να αποτρέψουν την εξάπλωση της επιδημίας εκτός Κοσσυφοπεδίου, που αποτελούσε τότε αυτόνομη περιοχή της Σερβίας. Η κυβέρνηση του Τίτο αποφάσισε να απομονώσει ολοκληρωτικά το Κόσοβο και κανείς δεν επιτρεπόταν να εισέλθει ή να εξέλθει χωρίς να έχει εμβολιαστεί. Απαγορεύτηκαν δημόσιες εκδηλώσεις, συναντήσεις και γάμοι. Αυτός και η ομάδα του εμβολίασαν όλη την περιοχή.
«Η εργάσιμη ημέρα ήταν από την στιγμή που ο ήλιος ανέβαινε μέχρι που έπεφτε. Ήταν πολύ κουραστικό. Δεν υπήρχαν διαλείμματα, Κυριακές ή αργίες», θυμάται ο δρ. Μπιρτάσεβιτς.
Δρακόντεια μέτρα στη Γιουγκοσλαβία: οδοφράγματα και ξενοδοχεία καραντίνας με στρατιωτική φρούρηση
Τα δρακόντεια μέτρα, που ελήφθησαν τότε από την γιουγκοσλαβική κυβέρνηση, περιλάμβαναν απομόνωση χωριών και γειτονιών, οδοφράγματα, απαγόρευση δημοσίων συναντήσεων, κλείσιμο συνόρων και απαγόρευση όλων των μη απαραίτητων ταξιδιών. Ζητήθηκαν ξενοδοχεία για καραντίνα στα οποία 10.000 άτομα, που ενδέχεται να είχαν έρθει σε επαφή με τον ιό, κρατήθηκαν υπό την επίβλεψη του στρατού.
Η συνέχιση των εγχώριων ποδοσφαιρικών αγώνων με πλήθη ήταν αδιανόητη σε μια τέτοια κατάσταση. Σίγουρα, επειδή το γιουγκοσλαβικό πρωτάθλημα ποδοσφαίρου ήταν το πιο δημοφιλές αθλητικό πρωτάθλημα στη χώρα. Με τις μέσες συμμετοχές να ξεπερνούν συνήθως τα 10.000 άτομα, ακυρώθηκαν όλα τα παιχνιδια κατά τη διάρκεια της επιδημίας.
Φ. Κουλενόβιτς: «Τα κάναμε όλα σιωπηλά»
Στο τέλος εμβολιάστηκε σχεδόν ολόκληρος ο τότε γιουγκοσλαβικός πληθυσμός, συνολικά πάνω από 18 εκατομμύρια άνθρωποι. Ο Φαχρουδίν Κουλενόβιτς, πρώην συντονιστής εμβολιασμού και διευθυντής του Ινστιτούτου Δημόσιας Υγείας στην πρώην Γιουγκοσλαβία ο οποίος ήταν στην ομάδα εμπειρογνωμόνων που έπρεπε να οργανώσει τον μαζικό εμβολιασμό κατά τη διάρκεια της επιδημίας της ευλογιάς στη Γιουγκοσλαβία το 1972, επισημαίνει ότι 18 εκατομμύρια άνθρωποι εμβολιάστηκαν χωρίς προβλήματα μέσα σε δύο μήνες.
«Κανείς δεν πήγε να μιλήσει για αυτό στα μέσα ενημέρωσης, αναφέρθηκε μόνο στις εφημερίδες, αλλά συνοπτικά, σύντομα και με στατικά δεδομένα. Ο ΠΟΥ αναγνώρισε ότι το κάναμε σε χρόνο ρεκόρ και με τέλειο τρόπο. Τα κάναμε όλα σιωπηλά. Δίχως τυμπανοκρουσίες. Τώρα υπάρχουν κτυπήματα από όλες τις πλευρές, οι τηλεοράσεις ασχολούνται με αυτό. Νωρίτερα, δεν ήταν δυνατόν κάποιος από την κυβέρνηση να βγει για να μιλήσει για αναπνευστήρες και εμβόλια. Οι επαγγελματίες τα έκαναν όλα αυτά και δεν υπήρχε προπαγάνδα», εξηγεί ο Κουλένοβιτς συγκρίνοντας τον τρόπο που η Τιτοϊκή Γιουγκοσλαβία διαχειρίστηκε τότε το ξέσπασμα της θανατηφόρας ευλογιάς με τον τρόπο που διαχειρίζεται την πανδημία της Covid-19 η κυβέρνηση της σημερινής Σερβίας.
Σε δύο μήνες η επιδημία τελείωσε
Η επιδημία της αιμορραγικής ευλογιάς μόλυνε συνολικά 175 άτομα στην Γιουγκοσλαβία τον Μάρτιο του 1972, προκαλώντας 35 θανάτους. Οι γιουγκοσλαβικές αρχές κήρυξαν τότε στρατιωτικό νόμο και επιβλήθηκε καραντίνα σε όλη την χώρα.
Παράλληλα ο πληθυσμός της Γιουγκοσλαβίας, 18 εκατομμύρια, επανεμβολιάστηκε σε τέσσερις με οκτώ βδομάδες με τη βοήθεια του ΠΟΥ. Πάνω από 380 ομάδες υγείας, μερικές από αυτές ήταν ιατρικές μονάδες του γιουγκοσλαβικού στρατού, συμμετείχαν στην προσπάθεια επανεμβολιασμού του πληθυσμού της χώρας. Κορυφαίοι ειδικοί για την ευλογιά ήρθαν στην Γιουγκοσλαβία για να βοηθήσουν, συμπεριλαμβανομένου του φημισμένου Αμερικανού επιδημιολόγου Ντόναλντ Χάντρερσον. Σε δύο μήνες η επιδημία τελείωσε. Ήταν το τελευταίο ξέσπασμα ευλογιάς στην Ευρώπη.
Η γιουγκοσλαβική κυβέρνηση έλαβε διεθνή έπαινο για την επιτυχή συγκράτηση της επιδημίας. Αυτή ήταν μια από τις καλύτερες στιγμές για τον Ντόναλντ Χάντερσον, ο οποίος είχε ως στόχο της ζωής του την εξάλειψη της ευλογιάς, και τον ΠΟΥ, καθώς και ένα από τα πιο κρίσιμα βήματα για την εξάλειψη της ευλογιάς.
Σομαλία 1977: το τελευταίο Ξέσπασμα
Το τελευταίο ξέσπασμα της νόσου εκδηλώθηκε στη Σομαλία τον Οκτώβριο του 1977, μέσω του Ali Maow Maalin, ενός 23χρονου μάγειρα νοσοκομείου στην πόλη Μέρκα, ο οποίος δεν είχε ποτέ εμβολιαστεί. Μετά την έγκαιρη διάγνωσή του, ξεκίνησε μια εντατική εκστρατεία εντοπισμού, ιχνηλάτησης και εμβολιασμού. 54.777 άτομα εμβολιάστηκαν κατά τις επόμενες δύο εβδομάδες. Η περιορισμένη κινητικότητα διευκόλυνε στη μη εξάπλωση της νόσου.
Ήταν η τελευταία περίπτωση αυτής της φρικιαστικής ασθένειας. Δεν υπήρχαν επίσημες ανακοινώσεις, ωστόσο, έως ότου ολοκληρώθηκε μια διετής περίοδος έντονης παρακολούθησης. Τότε ανακοινώθηκε επίσημα ότι η ασθένεια τελικά είχε εκλείψει. Η ανθρωπότητα είχε νικήσει τη θανατηφόρα ευλογιά.
