Ποιοι είναι, πώς νιώθουν και τι πιστεύουν οι νέοι και οι νέες; Πως βιώνουν την πανδημία και πως βλέπουν τις πολιτικές για τη νεολαία που υλοποιεί η κυβέρνηση; Τι σκέφτονται για το «ελληνικό #MeToo» και τα φαινόμενα σεξουαλικής βίας;

Αυτά και άλλα σημαντικά ερωτήματα φωτίζει η έρευνα του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς σε συνεργασία με την εταιρία Prorata με θέμα «Νεολαία. Συνήθειες, αντιλήψεις & πολιτική συμπεριφορά» και τα ευρήματά της είναι αντικειμενικά άκρως ενδιαφέροντα σε μια στιγμή που η νέα γενιά και οι πρόσφατες κινητοποιήσεις της βρίσκονται στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης.

Αν και η συλλογή των δεδομένων πραγματοποιήθηκε λίγες μέρες πριν τα πρόσφατα γεγονότα, σε αυτή μπορεί να βρει κανείς το κλίμα που επικρατεί μεταξύ των νέων ανθρώπων στην Ελλάδα σήμερα, τις πεποιθήσεις, τα συναισθήματα, τις ανησυχίες και τις προσδοκίες τους. Απογοήτευση, θυμός και επιστροφή στο πατρικό, έλλειψη εμπιστοσύνης για τους περισσότερους θεσμούς, πολιτικοποίηση, αναζήτηση εναλλακτικής πρότασης για το μέλλον φαίνονται να είναι τα βασικά χαρακτηριστικά. 

Συνθήκες κατοικίας

Tο φαινόμενο της επί μακρόν παραμονής των νέων στην πατρική/μητρική εστία ακόμα και αρκετά χρόνια μετά την ενηλικίωσή τους επιβεβαιώνεται. Επιπλέον, φαίνεται ότι και η πανδημία συντέλεσε σε μία τάση «επιστροφής στο σπίτι».

Κυρίαρχα συναισθήματα

Συνολικά ικανοποιημένη από τη ζωή της δηλώνει η πλειοψηφία (66%) των νέων που συμμετείχαν στην έρευνα. Το ποσοστό όσων δήλωσαν «πολύ» ή «αρκετά» σίγουροι/-ες για το προσωπικό τους μέλλον, αν και υψηλό, είναι μειοψηφικό (47%).

Τα συναισθήματα που κυριαρχούν είναι, με διαφορά, η απογοήτευση, την οποία επέλεξε το 49% των ερωτώμενων, και ο θυμός, τον οποίο επέλεξε το 41%, ενώ το σύνολο των πέντε πρώτων θέσεων καταλαμβάνουν αντίστοιχα αρνητικά συναισθήματα (την αηδία επέλεξε το 27%, την απελπισία το 25% και τον φόβο το 19%).

Το φαινόμενο/πρόβλημα που τους δημιουργεί τη μεγαλύτερη ανησυχία για το μέλλον

Η κατάσταση της αγοράς εργασίας, και συγκεκριμένα οι χαμηλοί μισθοί και οι συνθήκες εργασίας αφ’ ενός και η ανεργία αφ’ ετέρου αποτελούν με διαφορά τις δύο σημαντικότερες πηγές ανησυχίας για το μέλλον μεταξύ των νέων σε ποσοστό 62% και 42% αντίστοιχα. Μάλιστα τα ποσοστά αυτά είναι αισθητά αυξημένα σε σύγκριση με το 2020 (κατά 9 και 10 ποσοστιαίες μονάδες, αντίστοιχα), γεγονός που δείχνει και την επίπτωση της πανδημίας και των κυβερνητικών μέτρων στο πεδίο της εργασίας.

Αντίθετα, μετά από περισσότερο από έναν χρόνο από την εμφάνιση της πανδημίας του κορονοϊού και παρ’ όλες τις βαθιές επιπτώσεις της σε όλα τα πεδία της ζωής, το ποσοστό όσων δίνουν προτεραιότητα ως παράγοντα ανησυχίας για το μέλλον σε επιδημίες και ασθένειες παραμένει ιδιαίτερα χαμηλό (13%).

Η ειδική συνθήκη της πανδημίας

Το 72% απάντησε ότι η πανδημία τους/τις έπληξε περισσότερο στην ψυχολογία τους. Ένα επιπλέον στοιχείο με ιδιαίτερο ενδιαφέρον, ωστόσο, είναι το γεγονός ότι οι οικονομικές συνέπειες της πανδημίας θεωρούνται σημαντικότερες από έναν στους/στις πέντε (21%).

Σε ό,τι αφορά τις απόψεις τους γύρω από την πανδημία και με αφορμή αυτή, οι νέοι και οι νέες απορρίπτουν την κατηγορία περί «ανευθυνότητάς» τους, πιστεύουν ότι δημοκρατικά δικαιώματα, όπως αυτό της διαμαρτυρίας, δεν πρέπει να θίγονται ακόμα και εν μέσω πανδημίας, θεωρούν ότι πρέπει να είναι κοινό αγαθό τα πορίσματα της επιστήμης και της έρευνας και εμπιστεύονται τον δημόσιο τομέα για να δώσει τη λύση σε συνθήκες κρίσης.

Τι πιστεύουν; Πολιτικό ενδιαφέρον, πολιτική συμμετοχή και εγγύτητα προς τα κόμματα

Το υψηλό ενδιαφέρον των νέων για την πολιτική επιβεβαιώνεται, με το 69% να δηλώνει ότι ενδιαφέρεται «πολύ» ή «αρκετά» για την πολιτική.

Οι νέοι και οι νέες αυτοτοποθετούνται περισσότερο προς τα αριστερά του πολιτικού φάσματος (και μάλιστα περισσότερο προς τα αριστερά σε σχέση με το 2020). Είναι ιδιαίτερα σημαντικό ότι περίπου ένας στους/στις τρεις (30%) δηλώνει ότι δεν έχει νόημα η διάκριση Αριστεράς-Δεξιάς, ποσοστό μάλιστα αυξημένο σε σύγκριση με το 2020.

Επανέρχεται το υψηλό ποσοστό των νέων (91%) που ζητούν βαθιές ή και ριζικές αλλαγές στην ελληνική κοινωνία. Πρόκειται για μια σχεδόν ομόφωνη διαπίστωση των νέων ότι τα πράγματα στην ελληνική κοινωνία δεν είναι ικανοποιητικά, αλλά και για ένα ηχηρό αίτημα κοινωνικής αλλαγής με ριζοσπαστικά χαρακτηριστικά.

Σε ό,τι αφορά τη συμμετοχή/διαθεσιμότητα συμμετοχής σε κοινωνικές και πολιτικές οργανώσεις, τις περισσότερες προτιμήσεις συγκεντρώνουν οργανώσεις «κοινωνικού χαρακτήρα», με τις εθελοντικές και μη κυβερνητικές οργανώσεις στους τομείς της αλληλεγγύης, της φιλανθρωπίας και της προστασίας των δικαιωμάτων να προηγούνται με 37%. Ειδικότερα για τα πολιτικά κόμματα και οργανώσεις, πρέπει να σημειωθεί ότι παραμένουν, έστω και με μειωμένη καταγραφή σε σύγκριση με το πολύ υψηλό (στην πρώτη θέση) ποσοστό του 2020, μεταξύ των πλέον «δημοφιλών» επιλογών των νέων, αφού ένας/μία στους τέσσερις (25%) δηλώνουν ότι συμμετέχουν ή ότι θα συμμετείχαν σε πολιτικό κόμμα ή οργάνωση.

Το 31% (έναντι 34% το 2020) δήλωσε χαμηλή ή καθόλου εμπιστοσύνη στο σύνολο των θεσμών για τους οποίους ρωτήθηκαν, ενώ οι θεσμοί που χαίρουν της (σχετικά) υψηλότερης – αλλά πάντοτε μειοψηφικής – εμπιστοσύνης των νέων είναι κατά σειρά η Δικαιοσύνη (38%), η Ευρωπαϊκή Ένωση (28%) και η Αστυνομία (27%) – αν και η συλλογή των δεδομένων ολοκληρώθηκε πριν τα τελευταία γεγονότα αστυνομικής αυθαιρεσίας και βίας. Τη χαμηλότερη αντίθετα εμπιστοσύνη εκφράζουν οι νέοι και οι νέες προς τα πολιτικά κόμματα (μόνο 11% δηλώνει ότι τα εμπιστεύεται «πολύ» ή «αρκετά») και κυρίως προς τα ΜΜΕ (6%), που σημειώνουν νέο αρνητικό ρεκόρ.

Οι νέοι και οι νέες τείνουν περισσότερο προς τα Αριστερά και αυτό αποτυπώνεται, όπως είναι λογικό, στα κόμματα προς τα οποία δηλώνουν τη μεγαλύτερη εγγύτητα. Ειδικότερα, «πολύ κοντά» ή «κοντά» στον ΣΥΡΙΖΑ δήλωσε το 25% των ερωτώμενων, στο Μέρα25 το 19%, στη ΝΔ το 17%, στο ΚΚΕ το 13%, στο Κίνημα Αλλαγής/ΠΑΣΟΚ το 10% και στην Ελληνική Λύση το 5%.

Διαφορετικές πηγές ενημέρωσης – διαφορετικοί κόσμοι;

Οι νέοι και οι νέες χρησιμοποιούν συχνότερα για την ενημέρωσή τους τα social media (63% 6-7 φορές την εβδομάδα, 16% 3-5 φορές), αλλά και ενημερωτικά sites (52% 6-7 φορές την εβδομάδα, 22% 3-5 φορές). Σημαντική επίσης, αν και σε πολύ πιο περιορισμένη έκταση, είναι και η χρήση της τηλεόρασης για λόγους ενημέρωσης από τη νέα γενιά (24% δήλωσε ότι τη χρησιμοποιεί 6-7 φορές την εβδομάδα και 20% 3-5 φορές).

Πολιτικές για τη νεολαία. Τι λέει η νεολαία;

Στο σύνολο των εμβληματικών, υποτίθεται, πολιτικών για τη νεολαία, το μεγαλύτερο μέρος των νέων είναι αντίθετο.

Το ελληνικό #MeToo και η ελληνική νεολαία

Αν και διατηρεί μια θεσμικά ψύχραιμη στάση, η πλειοψηφία των νέων τάσσεται σαφώς με τα θύματα. Αυτό για το οποίο ανησυχεί η μεγάλη πλειοψηφία (84%) είναι τελικά να μην τιμωρηθούν – «να τη γλιτώσουν» κατά το κοινώς λεγόμενο – οι θύτες.

Ορισμένα βασικά συμπεράσματα:

• Η νέα γενιά δεν γνώρισε στην πραγματικότητα τίποτε άλλο πέρα από κρίση.

• Το δεδομένο αυτό έχει, βέβαια, σαφείς αποτυπώσεις στην οικονομική και κοινωνική τους κατάσταση (παραμονή στο σπίτι των γονιών, αβεβαιότητα για το μέλλον, ανησυχία για την ανεργία, τους χαμηλούς μισθούς και τις συνθήκες εργασίας).

• Θα ήταν λάθος όμως να μιλήσει κανείς για μια «χαμένη γενιά». Πρώτα απ’ όλα γιατί η ίδια η φύση της νεότητας συντηρεί μια θετική στάση στα πράγματα.Κυρίως όμως γιατί η γενιά αυτή δείχνει να προσπαθεί να διαχειριστεί με προοδευτικούς κοινωνικούς και πολιτικούς όρους και με συλλογικό τρόπο τη δύσκολη περίοδο μέσα στην οποία ενηλικιώνεται και ζει.

• Η ελληνική νεολαία σήμερα βιώνει μια δική της, διαφορετική πολιτικοποίηση, η οποία χαρακτηρίζεται από τις ίδιες αντιφάσεις που χαρακτηρίζεται η ίδια η γενιά αυτή. Δεν εμπιστεύεται το σημερινό κομματικό σύστημα, όμως δηλώνει υψηλό πολιτικό ενδιαφέρον, θα ήταν διατεθειμένη να συμμετάσχει σε κάποιο κόμμα, ψηφίζει και δηλώνει κοντά σε ένα ή περισσότερα από τα κόμματα της Βουλής, και κυρίως αυτά της Αριστεράς.

• Όλα τα παραπάνω αποτελούν ευνοϊκές προϋποθέσεις για την πολιτικοποίηση της νέας γενιάς σε αριστερή και προοδευτική κατεύθυνση και μάλιστα για τη μετατροπή της ενδεχομένως στον παράγοντα εκείνο που θα λειτουργήσει ως καταλύτης ανανέωσης και μετασχηματισμού της ίδιας της έννοιας της πολιτικής και, πολύ περισσότερο, της αριστερής και προοδευτικής πολιτικής. 

• Όμως κυριαρχούν αρνητικά συναισθήματα. κυρίως ο συσσωρευμένος θυμός, που είναι και το κατεξοχήν κινητοποιητικό συναίσθημα. Φαίνεται ότι η ελληνική νεολαία αναζητά, έστω ψηλαφίζοντας σε νέες και άγνωστες συνθήκες, μια εναλλακτική.

• Οι πολιτικές επιλογές της σημερινής κυβέρνησης τόσο γενικά, όσο και ειδικότερα στο πεδίο της χάραξης και υλοποίησης πολιτικών για τη νεολαία βρίσκουν αντίθετη την πλειοψηφία της νέας γενιάς.

Η ταυτότητα της έρευνας

Η έρευνα Νεολαία. Συνήθειες, αντιλήψεις & πολιτική συμπεριφορά πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά τον Φεβρουάριο/Μάρτιο του 2020 και έκτοτε επαναλαμβάνεται σε ετήσια βάση ως ένα παρατηρητήριο των τάσεων εντός της ελληνικής νεολαίας.

Το τρέχον δεύτερο «κύμα» πραγματοποιήθηκε (συλλογή δεδομένων) μεταξύ 20 Φεβρουαρίου και 12 Μαρτίου 2021, με τη συνεργασία της εταιρίας ερευνών Prorata, με τη μέθοδο της online συμπλήρωσης δομημένου ερωτηματολογίου από τους ερωτώμενους/τις ερωτώμενες, σε πανελλαδικό δείγμα 537 ατόμων ηλικίας 17 έως και 34 ετών σε όλη την επικράτεια, μέσω της αποστολής του ερωτηματολογίου μέσω e-mail σε όσους/όσες έχουν εγγραφεί στο panel διαδικτυακών ερευνών της εταιρίας Prorata.

Ολόκληρη η έρευνα βρίσκεται διαθέσιμη στον ακόλουθο σύνδεσμο : https://poulantzas.gr/yliko/erevna-neolaia-synitheies-antilipseis-politiki-syberifora-2o-kyma-martios-2020/